Voetbalgeweld: lessen uit het buitenland

Tekst: Michel Vols en Els Schipaanboord

Voetbalgerelateerd wangedrag komt helaas voor. In maart 2025 vonden rellen plaats bij een amateurvoetbal derby in Ede.¹ In mei 2025 werd gereld bij de viering van het kampioenschap bij het Philips Stadion in Eindhoven.² Hooligans vernielden in juli 2025 het oude stadion van Cambuur in Leeuwarden.³ Het is daarom niet verwonderlijk dat voortdurend wordt gezocht naar manieren om het handhavingsinstrumentarium optimaal in te zetten om voetbalgerelateerd wangedrag te bestrijden. Een blik over de grenzen biedt mogelijk inspiratie. Afgelopen jaren verschenen twee interessante onderzoeken naar de aanpak van voetbalgerelateerd wangedrag in het buitenland. In dit artikel schetsen wij de conclusies en verkennen wij welke lessen politiek Den Haag hieruit kan trekken.

Verschillen tussen Nederland, Duitsland en Engeland

Het eerste onderzoek is een rapport van Berenschot uit 2023 over het voetbalbeleid in Nederland, Engeland en Duitsland.⁴ De onderzoekers concluderen dat in Engeland, na de invoering van strenge voetbalwetten, de incidenten niet zijn verdwenen. Ook herkennen de onderzoekers zich niet in het beeld dat de Engelse voetbalwetten veel strikter zijn dan in Nederland. Uit het onderzoek blijkt niet dat er noodzaak is tot hardere maatregelen, of een radicaal ander beleid. Er blijkt dat in Nederland vooral sprake is van onbekendheid met het instrumentarium of koudwatervrees.

Daarnaast zijn er enkele verschillen met de buitenlandse aanpak waar Nederland inspiratie uit kan putten. Zo is in Duitsland de inzet meer gericht op proactieve en preventieve projecten dan op handhavende repressieve trajecten. In Engeland is op (delen van) de tribunes geen alcohol of drinken toegestaan, wordt een “ticketing op naam” systeem toegepast, moet iedereen zitten op de tribunes (“all-seater concept”), zijn politiemensen uitgerust met bodycams en zijn de tickets aanzienlijk duurder. Ook worden er meer en betaalde stewards bij wedstrijden ingezet. Bij wedstrijden in de grotere stadions zoals het Wembley Stadion in Londen (90.000 toeschouwers) kan dat gaan om 1.000 stewards, bij middelgrote stadions zoals het Anfield Stadion in Liverpool (61.000) om 500 tot 600 stewards en bij kleinere stadions om maximaal 100 stewards. In Nederland worden maximaal 400 stewards ingezet, en bij kleinere clubs ongeveer 40 tot 80 stewards. Het uurloon van Engelse stewards ligt rond de 16 euro, dat is meer dan de vrijwilligersvergoeding in Nederland.

Problematiek en beschikbare instrumenten

Een tweede onderzoek verscheen in 2024. Het gaat om het rapport Voetbalgerelateerd wangedrag.⁵ De onderzoekers deden in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) onderzoek naar de ervaren effectiviteit van het instrumentarium om voetbalgerelateerde ordeverstoringen te bestrijden. Ook deden zij vergelijkend onderzoek naar het instrumentarium in België en naar de overdraagbaarheid van instrumenten tussen beide landen. Het rapport geeft een heel uitgebreid overzicht van de voetbalproblematiek en de beschikbare instrumenten. Voor dit artikel gaat het te ver om alle bevindingen op te sommen, maar een paar zaken springen in het oog.

De onderzoekers concluderen dat Nederland en België veel vergelijkbare instrumenten inzetten bij de aanpak van voetbalgerelateerde ordeverstoringen. Zo hebben in beide landen burgemeesters bevoegdheden om evenementen, zoals voetbalwedstrijden, te reguleren. Ook worden in beide landen civielrechtelijke stadionverboden uitgevaardigd. In Nederland doen voetbalclubs en de KNVB dat, maar in België gebeurt dit door een centraal orgaan (“de Nationale Kamer voor Burgerlijke Uitsluitingen”). Er zijn ook andere verschillen, zeker nadat België de Voetbalwet in juni 2023 heeft aangepast. Zo zijn onder meer geweld tegen stewards, racisme en xenofobie expliciet in deze Voetbalwet verboden. Bestuurlijke stadionverboden en boetes worden in België door een landelijk orgaan (“de Voetbalcel”) opgelegd. Ook kent België een uitreisverbod voor ordeverstorende voetbalfans, maar dat instrument wordt in de praktijk niet ingezet. Daarnaast wordt in België de ticketverkoop strenger gereguleerd door het strikter op naam verkopen van tickets. Het plan is om in de toekomst de ticketverkoop te koppelen aan de databases met informatie over stadionverboden.

De onderzoekers bespreken ook de ervaren effectiviteit van de instrumenten. In Nederland geven de betrokkenen aan dat er veel instrumenten bestaan, maar dat deze nog niet altijd volledig benut worden. Dat zou te maken hebben met een gebrek aan kennis van het instrumentarium. Zo wordt volgens meerdere voetbalcoördinatoren van de BVO’s in hun gebied geen gebruikgemaakt van de instrumenten uit de Wet MBVEO.

De inzet van de last onder dwangsom in de strijd tegen voetbalgerelateerd wangedrag is nauwelijks bekend in de praktijk. Verder blijkt er vanuit de praktijk niet direct een noodzaak te zijn dat stadionverboden overdraagbaar worden tussen Nederland en België. Dit zou inhouden dat een Nederlands stadionverbod ook in België geldt en vice versa.

In dit onderzoek komt daarnaast de rol van stewards in het betaald voetbal in beide landen aan bod. Er is volgens de onderzoekers een gebrek aan (kwalitatief goede) stewards. Hierdoor blijft controle en handhaving achter. Daardoor werkt bijvoorbeeld de toegangscontrole en fouillering niet goed. Dit leidt ertoe dat het systeem van stadionverboden niet altijd goed werkt. Het is lastig om stewards te werven, want zij krijgen te maken met bedreigingen en geweld. Bovendien betreft het net als in België een vrijwilligersfunctie, waarvoor de stewards alleen een vrijwilligersvergoeding krijgen. Een ander geconstateerd probleem is dat de lijsten met mensen met een stadionverbod niet aan stewards mogen worden gegeven.

Reactie vanuit politiek Den Haag

De minister van Justitie en Veiligheid heeft beide onderzoeken bestudeerd. In 2023 gaf de minister aan dat het onderzoek van Berenschot leert dat geen grote wetswijzigingen nodig zijn om betere resultaten te boeken.⁶ Wel zouden de ervaringen leren dat high trust, high penalty het leidende principe moet zijn. Aan de supporters moet veel vertrouwen en ruimte worden gegeven, maar er moet hard worden opgetreden als de supporter dat vertrouwen beschaamt. De minister geeft aan onder andere te investeren in ruimte voor – en samenwerking met – supporters en het nog meer consequent en uniform inzetten van de persoonsgerichte aanpak van personen die zich misdragen.

In 2025 reageert de minister op het tweede (WODC-)onderzoek.⁷ De minister concludeert dat ook dit onderzoek bevestigt dat er geen wetswijzigingen nodig zijn. Er zijn al mogelijkheden om probleemsupporters aan te pakken. Het is van belang om de bestaande instrumenten consequent in te zetten, strikt te handhaven, de pakkans te vergroten en hierover meer te communiceren. De samenwerking met België zal worden voortgezet om de problemen met Belgische supportersgroepen aan te pakken. De minister benadrukt dat de cijfers over misstanden een dalende trend laten zien, maar dat we er nog niet zijn. De intensivering van de civiel-, bestuurs-, en strafrechtelijke inzet lijkt wel effect te sorteren. De minister wijst erop dat voetbalgeweld onacceptabel is en dat supporters, KNVB en BVO’s als eerste verantwoordelijk zijn om de risico’s rond wedstrijden te beperken en de veiligheid te vergroten.

In maart 2025 meldt de minister dat de pilot digitale meldplicht de volgende fase ingaat en dat er zal worden geëxperimenteerd met een draagbaar kastje dat een vingerafdruk herkent, de Mini ID.⁸

Niet alleen de minister reageert op de onderzoeksrapporten, ook Kamerleden doen dat. Er worden in februari 2025 diverse moties aangenomen die de aanpak van voetbalgeweld moeten verbeteren.⁹ Ook schrijft Kamerlid Michon-Derksen een initiatiefnota met voorstellen om de aanpak aan te vullen.¹⁰ De Tweede Kamer debatteert momenteel over de voorstellen uit deze nota.¹¹ Begin november 2025 staat een Notaoverleg gepland door de Tweede Kamer. Welke verdere lessen er dus getrokken gaan worden uit de ervaringen in het buitenland, zal de komende tijd duidelijk worden.