Ga naar de inhoud

De Tafel van 12

De Tafel van 12 is een overzicht van factoren die in de specifieke situatie van invloed (kunnen) zijn op de veiligheidsbeleving, én die zich lenen voor beïnvloeding via het beleid.

Touwen met elkaar verweven. Ter illustratie van het CCV-dossier Gedrag en samenleving.

De Tafel van Twaalf bestaat uit drie hoofdgroepen, elk met vier factoren.

Hoofdgroep 1: Aanpakken onveiligheid

Bekijk in hoeverre de veiligheidsbeleving in het geding is door specifieke delicten, vormen van overlast, plaatsen of personen die een buitensporige invloed op mensen hebben. Daarvan is waarschijnlijk sprake als de gedachten, gevoelens of gedragingen van mensen daardoor aanwijsbaar zijn veranderd. Houd er bij de analyse rekening mee dat juist als de invloed van bepaalde personen in de directe omgeving groot is, de bereidheid om hierover open te vertellen, afneemt.

Overlastbeleving en veiligheidsbeleving hangen nauw met elkaar samen. Ervaren overlast kan bijdragen aan gevoelens van onveiligheid. Het is daarom van belang om als het gaat over de veiligheidsbeleving in te zoomen in hoeverre dit te maken heeft met specifieke delicten of vormen van (ervaren) overlast.

Luister naar wat de doelgroep zelf over de kwaliteit van de omgeving te zeggen heeft. En kijk ook zelf wat de omgeving uitstraalt: zou verloedering hier een rol kunnen spelen? Onderzoek of kwantitatieve gegevens een samenhang tussen ervaren verloedering en veiligheidsgevoelens laten zien.

Pas op: het verband tussen (door burgers ervaren) verloedering en onveiligheidsbeleving kan twee richtingen op gaan. Door verloedering kunnen mensen zich onveiliger voelen. Maar, mensen die zich onveilig voelen reageren alerter op signalen in hun omgeving die op onveiligheid wijzen. Daarmee is dus de kans groot dat zij vaak ook meer verloedering opmerken. Meer hierover staat in het dossier overlastbeleving

Toont de analyse aan dat in dit specifieke geval (een bepaalde vorm van) verloedering waarschijnlijk onveiligheidsgevoelens in de hand werkt, dan is de oplossing relatief eenvoudig: zorg voor een geschikt(er) onderhoud en beheer. Dat kun je doen door er zelf een bijdrage aan te leveren, andere instituties hiervoor aan te sporen, of burgers te stimuleren en uit te dagen om hier meer aan te doen.

Voorbeelden

Of de veiligheidsbeleving in een specifieke situatie daadwerkelijk door ‘onbekende anderen’ wordt beïnvloed, blijkt meestal al snel bij gesprekken onder de doelgroep. Je kunt ook preventief de vinger aan de pols houden door factoren te monitoren die spanningen tussen groepen in de hand kunnen werken. Zie daarvoor bijvoorbeeld de publicatie ‘Weerbare burgers, weerbare buurten‘ (Verwey-Jonker).

Mogelijkheden voor actie zijn natuurlijk afhankelijk van de specifieke situatie. Voorbeelden kunnen zijn het vergroten van de globale wederzijdse bekendheid (‘publieke familiariteit’) door sociale en/of fysieke ingrepen, verandering van rol (daklozen die in een mooi pak gaan schoonmaken; jongeren die toezicht gaan houden), toezicht, al dan niet gedwongen – verplaatsing, overwogen mengen van bewoners in nieuwe wijken/complexen.

De veiligheidsbeleving in een buurt of situatie wordt mede bepaald door de manier waarop mensen onderling over de situatie praten (het ‘discours’). Welke betekenis geven zij aan wat zich afspeelt, de signalen die zij waarnemen? Als je dat wilt beïnvloeden, kun je dat eigenlijk alleen doen door zelf aan dat gesprek deel te nemen. Daarvoor zijn uitvoerend professionals meestal het beste gepositioneerd, al bieden social media tegenwoordig natuurlijk ook mogelijkheden.

Ook de discussie in de gemeenteraad en – al dan niet daarmee samenhangend – de media kan doorwerken in de manier waarop een bepaalde situatie wordt beleefd.

Hoe praten mensen zelf over de veiligheid? Welke betekenis geven zij aan de eventuele maatregelen die worden genomen? Hoe praten anderen over de problematiek en hoe vaak wordt er in de media over gesproken? Dat is wat in de analyse naar boven moet komen.

  • Speel actief in op het gesprek onder de doelgroep en kijk wie de meest aangewezen personen zijn om hieraan deel te nemen.
  • Besluit in hoeverre het wenselijk is andere inzichten in te brengen of ook andere frame(s) te introduceren.
  • Wees alert op de doorwerking van een slechte reputatie van een buurt of plaats. Als de reputatie onterecht is, bekijk dan wat de mogelijkheden zijn om dit bij te sturen.

Kijk voor meer informatie ook op: Schaken op verschillende borden (WODC)

Hoofdgroep 2: Versterken veiligheid

Zuinig zijn op de sociale kwaliteit is van groot belang voor de veiligheidsbeleving van mensen. Of dat nu in een woonbuurt is, in een school bijvoorbeeld (het schoolklimaat) of in een commerciële organisatie (bedrijfscultuur). Blijkt de sociale kwaliteit in de betreffende situatie zwak, dan is het voor de veiligheidsbeleving van belang hier actie op te ondernemen. De vraag die je dan moet beantwoorden, is: hoe kunnen we een impuls geven aan deze sociale kwaliteit? Zie bijvoorbeeld het Vouchersysteem (Movisie).

Ga na in hoeverre mensen het gevoel hebben zelf invloed te kunnen uitoefenen op de zaken die hen in de specifieke situatie angst inboezemen. Bekijk ook wat eraan gedaan wordt om die invloed daadwerkelijk te geven. Liggen er reële mogelijkheden dat gevoel (verder) te versterken?

Afhankelijk van de bevindingen uit de analyse zijn acties denkbaar op het gebied van training, coaching en bijvoorbeeld burgerparticipatie. Denk bijvoorbeeld aan:

In hoeverre werkt in de specifieke situatie de gebouwde omgeving (on)veiligheidsgevoelens in de hand? Is de omgeving overzichtelijk, beheersbaar, voorspelbaar en aantrekkelijk? Voor de juiste personen toegankelijk of juist niet? Is het makkelijk je er thuis te voelen? Ondersteunt de omgeving – bezien vanuit de gebruiker – gewenste sociale interactie en reduceert hij de kans op ongewenste? En straalt de inrichting een prettig verblijfsklimaat uit of juist niet? Verbeter zo nodig de kwaliteit van de gebouwde omgeving aan de hand van de bevindingen uit de analyse. Zie ook het voorbeeld Tiendplein Rotterdam.

De afgelopen jaren is er vanuit het oogpunt van veiligheidsbeleving ook steeds meer aandacht voor de atmosferische variabelen in de gebouwde omgeving. Zo kunnen licht, kleur, geur, geluid, en gebruikte materialen een effect hebben op de veiligheidsbeleving. Interventies op dit gebied blijken de veiligheidsbeleving soms te kunnen verbeteren.

Meer informatie

Toezicht is een uitstekend middel om mensen zich veilig te laten voelen. Maar dan moet je wel goed bedenken welk toezicht (in welke mate) mensen in déze situatie vertrouwen geeft.

Door de bank genomen draagt menselijk toezicht meer bij aan een veilig gevoel dan cameratoezicht. Maar ook dat menselijk toezicht kan heel verschillend worden ingevuld: van toezicht door buurtbewoners zelf bijvoorbeeld tot private beveiligers of politie.

De verschijningsvorm en het optreden van de toezichthouders moet aansluiten bij wat mensen denken dat in deze omgeving nodig en effectief is (van vriendelijke gastvrouw tot strenge Rambo?) En kunnen ze er daadwerkelijk hulp van verwachten als dat nodig is?

Verder speelt de mate en de manier van interactie met het publiek een belangrijke rol: krijgen mensen daaruit het gevoel dat hun zorgen worden begrepen?

Hoofdgroep 3: Publiek leiderschap

Hoe ervaren mensen het optreden van de verschillende instituties of autoriteiten in de situatie waar het om gaat? Is er sprake van een vertrouwenwekkende werkwijze, een constructieve samenwerking? Of hebben mensen het gevoel in de kou te staan door een – in ieder geval in hun ogen – tekortschietende aanpak?

De acties hangen sterk af van de uitkomsten uit de analyse. Soms is het aanscherpen van afspraken of een convenant tussen de verschillende partijen voldoende. Soms is een andere samenwerkingsvorm, een gezamenlijk programma en/of het aanstellen van een bestuurlijke en/of ambtelijke ‘bulldozer’ regisseur nodig. Zie ook de voorbeelden:

Schokkende incidenten kunnen nog lang doorwerken in de veiligheidsbeleving van betrokkenen. Daarom is de kwaliteit van de nazorg van belang.

Goede crisiscommunicatie staat voor het verspreiden van juiste, tijdige en begrijpelijke informatie over de ramp of het incident, zowel tijdens als na de crisis. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid biedt informatie, communicatiemiddelen, tools, tips en ervaringen uit de praktijk. En het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) heeft een afdeling Crisisbeheersing, die burgemeesters waar nodig bijstaat in het reageren op rampen en crises.

Denk nu al over de nazorg na, dus nog voordat zich een incident voordoet. Als je dat pas doet als het zover is, ben je te laat. Dan ontbreekt het aan tijd om een zorgvuldige strategie uit te zetten.

Ervaren burgers dat hun problemen herkend en erkend worden, dan is dat op zichzelf bevorderend voor hun veiligheidsbeleving. Daarvoor is het nodig dat je open luistert naar wat er gezegd wordt en er een open dialoog plaatsvindt waarbij je kunt schakelen tussen de (communicatie)behoeften van de verschillende typen burgers.

Zorg dat (vertegenwoordigers van) relevante instituties open staan voor de problemen van burgers en op een gelijkwaardige manier de dialoog kunnen aangaan. Toon ook een passende vorm van leiderschap.

Hoe communiceren de (vertegenwoordigers van) de relevante instituties over veiligheid en wat zij aan die veiligheid doen? Welk ‘frame’ is daarbij leidend? Welke boodschap pikken burgers hieruit bewust of onbewust op?

Communiceer op een zodanige manier over veiligheid en veiligheidsbeleid dat onveiligheidsgevoelens niet nodeloos worden versterkt. Voorbeelden zijn:

Wees kritisch op de boodschap die ook van het eigen handelen (of het politiek-bestuurlijk debat) uitgaat: is dit wel het frame en/of de boodschap die je wilt?

Meer informatie lees je bij Wat is het probleem? (onderdeel Communicatie).

Moet je actie zich richten op alle punten?

Nee, dat hoeft niet. Als je hebt gewerkt volgens de IAA-methode, dan heb je een analyse uitgevoerd en heb je daarbij zicht gekregen op die punten uit de Tafel van 12 waar het in de betreffende situatie vooral om gaat. Neem actie op die 3 tot 5 belangrijkste factoren.

Klik hieronder op elk onderdeel van de Tafel van 12 om meer informatie over het betreffende punt te krijgen. Daar vind je ook de vragen die in de analyse moeten worden gesteld en de mogelijkheden voor actie.