Samenwerken met data: hoe gemeenten samen slimmer worden

Gemeenten hebben vaak te maken met dezelfde uitdagingen als het over data en ondermijning gaat. Hoe krijg je zicht op een probleem dat onzichtbaar is? Hoe voer je beleid uit als je simpelweg te weinig mensen of middelen hebt? En hoe zorg je dat de ene gemeente niet heel iets anders doet dan de buurman? Samenwerking kan het verschil maken. 

Waarom samenwerken?

Veel gemeenten lopen vast omdat ze het wiel zelf proberen uit te vinden. Ze missen gespecialiseerde kennis, hebben te weinig capaciteit of hun organisatie is er simpelweg niet op ingericht.

Door samen te werken met andere gemeenten kun je die problemen oplossen. Krachten bundelen betekent: meer expertise, meer menskracht en meer overzicht. Samen kom je verder – en kun je een stevige, datagedreven aanpak van ondermijning neerzetten.

“Niet elke gemeente heeft alle kennis of capaciteit in huis. Maar als je de krachten bundelt, kun je wél een effectieve aanpak neerzetten.” – Julia van Dongen (onderzoeker naar manieren waarop gemeenten samenwerken in de aanpak van ondermijning)

Vier manieren van samenwerken

• 1. Datalabs: Datalabs zijn de denkers van het stel. Hier brengen gemeenten gegevens samen om analyses te maken die beleidsmakers verder helpen. Het doel: inzicht krijgen in maatschappelijke problemen en die vertalen naar beter beleid. Denk aan vragen als: waar neemt criminaliteit toe, welke buurten hebben te maken met veel overlast, of hoe effectief is ons veiligheidsbeleid? Met dashboards, analyses en rapportages maken datalabs de cijfers inzichtelijk. Gemeenten gebruiken die inzichten om beleid te onderbouwen, bij te sturen en vooruit te kijken. 
• 2. Bestuurlijke interventieteams: Deze teams zijn juist de doeners. Ze trekken er samen op uit voor integrale controles, onderzoeken of bedrijfsbezoeken. Vaak bestaan ze uit boa’s en toezichthouders van verschillende gemeenten. Doordat ze capaciteit bundelen, kunnen ze meer en sneller ingrijpen dan een gemeente in haar eentje.
• 3. Ondersteuningsteams: Dit zijn de flexibele hulplijnen. Ze leveren zowel kennis als extra handen. Zij helpen gemeenten met advies, best practices en trainingen, maar springen ook bij als er simpelweg meer menskracht nodig is. Ze zijn dus flexibel inzetbaar: soms als sparringpartner, soms als uitvoerende kracht.
• 4. Coördinerende teams: Deze teams hangen als het ware boven de gemeenten. Met een helicopterview stemmen ze beleid af, zodat gemeenten niet langs elkaar heen werken.

Hoe kies je de juiste samenwerkingsvorm?

Welke samenwerkingsvorm het beste past, hangt af van de behoefte van een gemeente of regio. Daarom begint alles met een goede analyse van de behoeften. Julia onderscheidt er drie:

• Behoefte aan samenwerking: Wat wil je met andere gemeenten bereiken? Wil je vooral kennis delen, beleid afstemmen of extra capaciteit opbouwen?
• Behoefte in de aanpak van ondermijning: Waar zit de grootste vraag? Sommige gemeenten worstelen met de vraag waar ze zich op moeten richten. Heb je als gemeente vooral behoefte aan meer inzicht in de problematiek, of juist aan meer handen om maatregelen uit te voeren?
• Informatiebehoefte: Tot slot: welk detailniveau van data heb je nodig? Werk je met beleidsdata op hoog niveau (trends en analyses) of juist met gegevens op straat- of objectniveau (bijvoorbeeld voor controles)?

De vier vormen zijn geen keurslijf. Gemeenten kunnen elementen combineren en zo een samenwerkingsvorm op maat maken. Belangrijk is dat bestuurders én ambtenaren betrokken zijn bij de keuzes. Zij moeten er tenslotte mee werken. Als de samenwerking niet aansluit bij hun behoefte, raakt die snel zijn waarde kwijt. 

“De invulling van het beleid blijft vaak bij de eigen gemeente, maar doordat ze hetzelfde veiligheidsbeleid hebben, kunnen ze effectiever samenwerken.” – Julia van Dongen (onderzoeker naar manieren waarop gemeenten samenwerken in de aanpak van ondermijning)

Samen meer grip op ondermijning

Of het nu gaat om een datalab, een interventieteam of een combinatie: samenwerken helpt gemeenten om grip te krijgen op ondermijning. Gemeenten besparen kosten, krijgen sneller grip op complexe vraagstukken en leren van elkaars ervaringen. Het grootste voordeel? Problemen die binnen één gemeente vaak onzichtbaar blijven, worden zichtbaar in regionaal verband. En dat betekent: meer mogelijkheden om gericht te handelen.

Dit artikel is gebaseerd op de presentatie van Julia van Dongen tijdens het webinar ‘Samenwerking in datalabs’ op 1 september 2025.