Datalab Gelderland Oost: samen slimmer met data

Laatst gewijzigd op: 26-09-2025

Hoe maak je beleid dat écht werkt? Hoe pak je ondermijning en criminaliteit beter aan? En hoe zorg je dat gemeenten leren van elkaar in plaats van ieder voor zich het wiel uitvinden? Het Datalab Gelderland Oost laat zien hoe data daarbij het verschil maakt.

Wat is Datalab Gelderland Oost?

Datalab Gelderland Oost (GO) werd in 2021 opgericht door acht gemeenten in de Achterhoek en de Oost-Achterhoek. Het doel: een stevige impuls geven aan datagedreven werken. Dat betekent: data verzamelen, analyseren en gebruiken om beleid te ontwikkelen, uit te voeren en te verbeteren. Niet alleen op gevoel of ervaring sturen, maar onderbouwde keuzes maken. Het datalab is inmiddels hét regionale kennis- en expertisecentrum voor gemeenten die meer willen doen met data.

Drie pijlers

Het datalab werkt vanuit drie eenvoudige uitgangspunten:

Faciliteren: Datalab GO maakt analyses, dashboards en rapporten die gemeenten direct kunnen gebruiken.
Inspireren: door goede voorbeelden te delen, ontdekken gemeenten wat er allemaal mogelijk is met data.
Bijleren: via trainingen en cursussen leren medewerkers om zelf beter met data te werken.

Die mix maakt het lab zowel een motor voor innovatie als een praktische steun in de dagelijkse praktijk.

De kracht van samenwerking

Volgens Lueb en Olsthoorn heeft samenwerking echte meerwaarde. Gemeenten profiteren van schaalvoordelen: samen data inkopen is goedkoper dan ieder apart. Maar vooral het delen van kennis en inzichten is van grote waarde.

“Met elkaar kun je beter vergelijken, leren en vooruitkijken. Je ziet trends die binnen één gemeente vaak verborgen blijven,” – Dirk Lueb (data-analist en onderzoeker)

Ook benchmarking – het vergelijken van gemeenten met elkaar of met het regionaal gemiddelde – levert nuttige inzichten op. En doordat beleidsmedewerkers uit verschillende gemeenten samen optrekken, ontstaat een netwerk waarin kennis snel zijn weg vindt.

Zo werkt het in de praktijk

Datalab GO werkt projectmatig, steeds rond een concreet thema. Veiligheid en ondermijning zijn belangrijke thema’s, maar ook onderwerpen als wonen, energie of klimaat komen langs.

Gemeenten zijn vanaf het begin betrokken. Via klankbordgroepen formuleren beleidsmedewerkers samen de vragen: wat willen we precies weten? Vervolgens maakt het datalab analyses en dashboards, organiseert werksessies en schrijft rapporten. Zo ontstaat een leerproces: van ruwe data naar bruikbare inzichten en uiteindelijk naar beleid en actie.

Voorbeelden uit de praktijk – Dashboard misdrijven en overlast

Een veelgestelde vraag in de regio is: hoe staat het met de criminaliteit en overlastcijfers? Datalab GO verzamelt hiervoor politiecijfers en presenteert die in een overzichtelijk dashboard. Daarin zijn trends en ontwikkelingen zichtbaar: neemt overlast toe of juist af, waar liggen de hotspots, en hoe verhoudt onze gemeente zich tot de rest van de regio?

Dit dashboard is inmiddels door verschillende gemeenten gebruikt als onderbouwing voor hun Integraal Veiligheidsplan. Bovendien verschijnt er maandelijks een nieuwsbrief waarin opvallende trends en verschuivingen worden gedeeld.

Sommige branches zijn gevoeliger voor misbruik door criminelen. Datalab GO onderzocht bijvoorbeeld de omloopsnelheden van garagebedrijven in de Achterhoek. In de data bleek dat sommige bedrijven opvallend vaak van eigenaar wisselden. Dat kán een signaal zijn van ondermijnende activiteiten. Samen met gemeenten en politie werd dit verder uitgeplozen. Uiteindelijk bleek een deel te verklaren door fusies en splitsingen in de sector, maar de analyse gaf wel aanknopingspunten om alert te blijven op verdachte patronen.

In samenwerking met het Kadaster keek het datalab naar vastgoedtransacties met opvallende kenmerken, zoals snelle doorverkoop of sterk wisselende prijzen. Zulke signalen kunnen wijzen op witwaspraktijken of andere vormen van ondermijning. Door deze transacties in kaart te brengen, krijgen gemeenten beter zicht op mogelijke risico’s in hun eigen gebied.

Datalab GO voerde ook verkenningen uit naar uitbuiting van arbeidsmigranten en fraude in de zorg. Daarbij werden bestaande onderzoeken verzameld en gecombineerd met regionale data. Zo konden gemeenten beter bepalen welke vervolgstappen nodig waren.

Hoewel het handelingsperspectief soms lastig blijft – data alleen lost geen probleem op – helpen deze verkenningen wel om beleid gericht vorm te geven en prioriteiten te stellen.

Sinds 2023 nemen de aangesloten gemeenten gezamenlijk deel aan de Veiligheidsmonitor: een landelijke enquête van het ministerie van Justitie en Veiligheid en het CBS.
Datalab GO speelt hierin een coördinerende rol. Gemeenten konden bijvoorbeeld extra vragen toevoegen over verdachte situaties, drugscriminaliteit of wapens onder jongeren.

De uitkomsten worden verwerkt in regionale dashboards en rapportages, die gemeenten vervolgens gebruiken in hun uitvoeringsplannen.

Van data naar actie

Een van de grootste uitdagingen is het vertalen van cijfers naar concrete stappen. Een grafiek of tabel vertelt niet vanzelf wat je moet doen. Daarom organiseert Datalab GO werksessies, waarin beleidsmedewerkers samen de cijfers duiden.

Welke trends zijn relevant? Waar moet je op letten? En welke acties volgen daaruit? Zo wordt data geen doel op zich, maar een hulpmiddel voor beter beleid.

Samen verder

Met Datalab GO staat er in Gelderland Oost een stevig samenwerkingsverband dat gemeenten helpt slimmer en effectiever beleid te maken. Het datalab laat zien dat data niet iets abstracts hoeft te zijn, maar juist een praktisch hulpmiddel om de samenleving veiliger en sterker te maken.

“Door samen te werken, zien we meer, leren we sneller en kunnen we beter optreden tegen ondermijning en andere uitdagingen.” – Dirk Lueb (data-analist en onderzoeker)

Dit artikel is gebaseerd op de presentatie van Dirk Lueb en Luuk Olsthoorn tijdens het webinar ‘Samenwerking in datalabs op 1 september 2025.