Preventief fouilleren
Preventief fouilleren is een belangrijk instrument om wapenbezit onder jongeren terug te dringen.
Een belangrijk instrument om wapenbezit terug te dringen, is preventief fouilleren. De gemeenteraad kan bij verordening de burgemeester de bevoegdheid verlenen om een gebied, met inbegrip van de daarin gelegen voor het publiek openstaande gebouwen en daarbij behorende erven, aan te wijzen als veiligheidsrisicogebied.
Dit kan de raad doen bij verstoring van de openbare orde door de aanwezigheid van wapens, dan wel bij ernstige vrees voor het ontstaan daarvan. In een veiligheidsrisicogebied kan de officier van justitie de bevoegdheden, bedoeld in de artikelen 50, derde lid, 51, derde lid, en 52, derde lid, van de Wet Wapens en Munitie toepassen.
Bij de inzet van preventief fouilleren bij wapenbezit onder jongeren is het van belang om ook aandacht te hebben voor het voorkomen van verstoorde verhoudingen tussen de politie en jongeren. Preventief fouilleren vraagt veel capaciteit van de politie, daarom is het belangrijk dat de lokale driehoek (politie, OM, gemeente) hier prioriteit aan geeft.
- Op grond van artikel 151b Gemeentewet kan de gemeenteraad de burgemeester bij verordening de bevoegdheid verlenen om bij verstoring van de openbare orde door de aanwezigheid van wapens, dan wel bij ernstige vrees voor het ontstaan daarvan, een zogeheten veiligheidsrisicogebied aan te wijzen.
- In dat gebied kan vervolgens de officier van justitie bepalen dat de politie preventief mag fouilleren.
- De regeling gaat uit van een rol voor gemeenteraad, burgemeester en de officier van justitie (OvJ). De burgemeester wijst veiligheidsrisicogebieden aan na overleg in de ‘driehoek’ met de OvJ en de politie.
- Artikel 174b van de Gemeentewet biedt de grondslag voor de spoedeisende variant van preventief fouilleren, waarvoor het niet nodig is dat de gemeenteraad vooraf de bevoegdheid heeft verleend aan de burgemeester.
- De aanwijzing van een veiligheidsrisicogebied mag niet langer duren dan voor de handhaving van de openbare orde noodzakelijk is.
- In een veiligheidsrisicogebied mag telkens voor maximaal twaalf uur achtereen daadwerkelijk preventief gefouilleerd worden.
- Preventief fouilleren is een instrument om te voorkomen dat er wapens in een bepaald gebied aanwezig zijn, om (de dreiging van) wapens weg te nemen. Met preventief fouilleren is dat doel op 2 manieren te bereiken.
- Ten eerste kunnen mensen ertoe worden aangezet geen wapens bij zich te dragen, vanwege de kans dat ze worden gefouilleerd.
- Ten tweede is het mogelijk dat de wapens die mensen wel bij zich dragen, tijdens het fouilleren in beslag worden genomen. Beide gevallen leiden tot minder wapens “op straat”.
- Ook wordt het versterken van het veiligheidsgevoel in het publieke domein en het bijdragen aan (het herstel van) het gezag van overheid en politie vaak als doel genoemd.
- Het uitgangspunt is dat preventief fouilleren geschiedt zonder aanzien des persoons. Daarbinnen bestaan in bepaalde situaties mogelijkheden om een gerichtere preventieve fouilleeractie op te zetten.
- Ten eerste indirect door de bepaling van de duur, het tijdstip en de plaats waar de fouilleeractie plaatsvindt.
- Ten tweede direct door een geoorloofde vorm van selectie door het gebruik van objectieve en relevante indicatoren, gebaseerd op een analyse van actuele politie-informatie. Te denken valt aan bijvoorbeeld «meer dan drie personen in een auto» of gedragingen van personen in het veiligheidsrisicogebied (weglopen, trachten om de fouillering te ontwijken), die als criterium kunnen gelden.
- Ongerechtvaardigde vormen van gericht fouilleren doen zich voor wanneer selectie uitsluitend wordt verricht op basis van ras, huidskleur, afkomst, religie of een ander kenmerk dat wezenlijk aan een persoon verbonden is. De dienstdoende politieambtenaren moeten daarom bij de uitoefening van de bevoegdheden goed worden geïnstrueerd.
- De bevoegdheid is verder met diverse waarborgen omkleed.
Praktijkvoorbeeld preventief fouilleren in Amsterdam
De gemeente Amsterdam heeft in september 5 gebieden aangewezen voor een proef met preventief fouilleren. Het gaat om gebieden in Centrum, Noord, Zuidoost en Nieuw-West. Per risicogebied zal er in 3 maanden tijd 5 keer gefouilleerd worden. Net als in 2021, toen er ook voor een paar maanden werd gefouilleerd, gaat het om een proef om te kijken of het middel permanent ingezet kan worden. Volgens burgemeester Femke Halsema zijn de gebieden geselecteerd op basis van het aantal wapenincidenten in het verleden en de informatie die de gemeente van de stadsdelen en wijkteams van de politie heeft gekregen.