‘De STAD-aanpak is niet nieuw en er gaat al heel veel goed’
Interview met Britt Bilderbeek (Trimbos) over alcohol- en drugspreventie in de uitgaanssetting
Tijdens de bijeenkomst van het Landelijk Netwerk Veilig Uitgaan gaf Britt Bilderbeek van het Trimbos Instituut een korte presentatie over STAD. STAD staat voor STockholm prevents Alcohol and Drug problems. Het CCV sprak met haar over dit Zweedse project gericht op alcohol- en drugspreventie en de twee pilots in Nederland. “Overmatig alcohol- en drugsgebruik is geen probleem van de horeca. Het is een maatschappelijk probleem, dat we gezamenlijk willen oplossen.”
Korte introductie van STAD
STAD is een integrale aanpak in de uitgaansomgeving. De STAD-aanpak is in Zweden ontwikkeld. Onderdeel van de aanpak is Responsible Beverage Service. Dat gaat vooral om de aanpak van problemen door alcoholgebruik: binge drinken en schenken aan minderjarigen. Vanuit die ervaringen is vervolgens vanuit de horeca zelf het project Clubs against Drugs ontwikkeld. Dat project richt zich op de aanpak van drugs, zoals gebruik en verkoop. Ook door personeel zelf. Aan de hand van een ZonMW subsidie heeft het Trimbos, in samenwerking met Bureau Objectief en TNO, de mogelijkheid gekregen om deze aanpak (opnieuw) naar Nederland te halen.
“STAD is vooral een manier van werken”
Britt Bilderbeek: “Wij kijken eerst naar wat ze in Zweden hebben gedaan en hoe dat zich verhoudt tot de Nederlandse context. Want een aantal dingen zijn in Zweden echt anders. En daarbij: de STAD-aanpak is niet nieuw. In 2018 werd die methode als pilot ingezet in Hoek van Holland. Die aanpak is verder ontwikkeld voor de aanpak van dronkenschap en doorschenken. Maar door COVID is dat project stil komen te liggen.”
Het project is nu nieuw leven ingeblazen met een bredere scope. Nu gaat het ook over drugsproblemen in de uitgaanssetting,” gaat Bilderbeek verder.
Trimbos gaat een handleiding ontwikkelen. “In Nederland draaien sinds oktober 2024 twee pilots: een in Nijmegen en een in Tilburg. Met de ervaringen van de pilots in Nijmegen en Tilburg maken we een blauwdruk zodat andere gemeenten de methode zelf kunnen implementeren. Op zich is de STAD aanpak niet heel veel anders dan wat al wordt gedaan, want er wordt al heel veel ingezet om drugsgebruik en overmatig alcoholgebruik tijdens het uitgaan tegen te gaan. STAD is vooral een manier van samenwerken met verschillende partijen binnen de uitgaanssetting. De betrokkenheid is groot.”
Betrokkenheid en draagvlak
Bilderbeek: “In de aanpak werken gemeente, horecaondernemers, boa’s, politie, verslavingszorg en uitgaanders samen. Hoe die samenwerking verloopt, verschilt per gemeente. Het is belangrijk dat iedereen op de hoogte is van de afspraken die zijn gemaakt en zich daaraan houdt. Daarnaast is borging op lange termijn belangrijk, omdat preventie een proces van de lange adem is. Als de inzet verslapt, kunnen de gewenste resultaten weer verloren gaan. ”
In de pilots in Tilburg en Nijmegen is er veel draagkracht onder de stakeholders,” vertelt Bilderbeek enthousiast. “En dat is erg belangrijk. Er zijn nu werkgroepen samengesteld waarin iedereen is vertegenwoordigd. Er is regelmatig overleg. Dat klinkt misschien intensief, maar we maken gebruik van bestaande overlegstructuren. En het zou vooral een ‘aha ervaring’ moeten zijn, want we doen het al heel erg goed. Maar wat zijn de barrières in de uitvoering van de afspraken? Vaak gaat het om geld, tijd en capaciteit. Dat zal altijd blijven. Daarom zoeken we vooral nieuwe manieren van werken met hetzelfde materiaal. En daarom investeren we in een werkgroep en continuïteit. Grotere, (landelijke) partijen zoals Koninklijke Horeca Nederland kunnen daarin ook een rol spelen. Maar het is per gemeente maatwerk wie in welke hoedanigheid bij zo’n aanpak betrokken is. Daarvoor moet je goed in gesprek blijven.”
Spanning door verschillende belangen
“Voor horecaondernemers is alcohol ook een verdienmodel. Dat en aangeven dat er problemen zijn met drugs kan een horecaondernemer gedoe opleveren. Dat geeft spanning,” zegt Bilderbeek. “Daarom kijken we ook naar wat voor hen haalbaar is. Wanneer is alcohol schenken aan gasten nog wel leuk en wanneer niet meer? Minder incidenten veroorzaakt door overmatig middelengebruik betekent minder kosten voor de handhaving, de zorg en minder vernielingen. Daarbij; overmatig alcohol- en drugsgebruik is niet een probleem van de horeca. Het is een maatschappelijk probleem, dat we gezamenlijk willen oplossen.”
Trimbos en STAD in het kort:
De STAD aanpak bestaat uit vier pijlers: educatie, training, handhaving, afspraken.
In oktober 2024 is het project gestart.
Het project heeft een looptijd van vier jaar.
Educatie
“In het kader van educatie werken we onder andere aan de heersende sociale norm. Dat doen we vooral door communicatie,” vertelt Bilderbeek. “Je kunt in de huisregels duidelijk aangeven wat gewenst en wat ongewenst gedrag is, wat de consequenties zijn wanneer iemand zich niet aan de regels houdt. En die huisregels duidelijk zichtbaar ophangen in de horecazaak.”
Onderzoek en training
Bilderbeek: “Voor onderzoek en training gaan we de straat op. We verzamelen data, houden enquêtes over veiligheidsbeleving en doen nalevingsonderzoek met behulp van mysterie guests. In de uitwerking kijken we hoe we kunnen aansluiten op de Kwaliteitsmeter Veilig Uitgaan.”
Trimbos ontwikkelt een training voor horecamedewerkers en een voor boa’s en politie. “We inventariseren daarvoor welke trainingen er al zijn en passen die zo nodig aan,” licht Bilderbeek toe. ”In Nijmegen en Tilburg vallen het volgen van de trainingen onder de subsidie. Daardoor kost meedoen aan de training geen geld, wel uren.
Handhaving
‘Coachend handhaven’ is kenmerkend in deze STAD werkwijze. Bilderbeek: “Niet handhaven met de strakke hand en alleen straffen, maar ondersteunen. In het verleden werden vooral horecaondernemers bij problemen met middelengebruik bestraft. Het heeft lang geduurd voordat horecaondernemers erkenden dat er problemen zijn met alcohol en drugs in hun zaak. Want dat brengt hun zaak in moeilijkheden. En een horecaondernemer kan goede intenties hebben, maar ook dan kunnen er problemen zijn. Dé oplossing hebben we nog niet, maar we zoeken hierin naar een goede balans.”
Evalueren
Onderdeel van de pilot is ook de evaluatie, zowel in het proces als in de resultaten.
Bilderbeek: “Bij middelenpreventie kan het vrij lang duren voordat je effect ziet. Daarom kijken we ook naar (subjectieve) veiligheid en gevolgen van middelengebruik. Zijn er minder vernielingen? Is er minder overlast? Zijn er minder geweldsincidenten? Voelen mensen zich veilig?
Die informatie halen we uit registraties, interviews met ondernemers, vragenlijsten bij uitgaanders en ervaringen van mysterie guests.”
Meer weten?
Klik op de link voor informatie over het project.
Neem contact op met Britt Bilderbeek, projectleider STAD, bbilderbeek@trimbos.nl.
Bekijk ook de Keuzewijzer Aanpak Veilig Uitgaan van het CCV voor de aanpak van problemen veroorzaakt door alcohol- en drugsgebruik.