Submenu

Modelprotocol ondermijning
Veelgestelde vragen
Stappenplan modelprotocol
Netwerk gemeenten
Praktijkvoorbeelden
Signalen & aanpak
Wet- en regelgeving
Het CCV helpt
Nieuws

Wet- en regelgeving aanpak ondermijning

Op deze pagina vind je een opsomming van de belangrijkste wetten voor gemeenten voor het krijgen van gegevens in de aanpak van ondermijning.

In de beschrijving van deze wetten is ook aangegeven in hoeverre er ruimte is om binnen een gemeente persoonsgegevens te delen. Dit overzicht biedt ook een kader voor de privacy checks in de stappen 3 en 4 in het modelprotocol.

Algemene plaatselijke verordening (APV)/Openbare orde-bevoegdheden

In de Gemeentewet en APV’s zijn taken en bevoegdheden van de burgemeester op het terrein van openbare orde, bestrijden van overlast, en bevorderen van de leefbaarheid opgenomen. De regelingen kennen geen specifieke bepalingen voor geheimhouding of doelbinding. De ratio achter het bestrijden van ondermijning ligt op het terrein van openbare orde, bestrijden van overlast en bevorderen van de leefbaarheid. Als de inzet van bevoegdheden op die terreinen wordt overwogen, kunnen gegevens die zijn verkregen bij het uitoefenen van burgemeestersbevoegdheden worden geraadpleegd om ondermijning te bestrijden.

Lees de toelichting op APV/Openbare orde-bevoegdheden in bijlage 2 van het modelprotocol.

Wet politiegegevens (Wpg)

Burgemeesters krijgen politiegegevens voor zover zij deze nodig hebben (i) in verband met hun gezag en zeggenschap over de politie of (ii) in het kader van de handhaving van de openbare orde. Ook kunnen bestuursorganen van de gemeente incidenteel of structureel politiegegevens krijgen voor hun rol in een samenwerkingsverband.

Gelet op de expliciete doelbindingsbepaling en de strikte geheimhoudingsplicht in de Wpg is er geen ruimte voor burgemeesters om politiegegevens binnen de gemeente verder te verwerken voor andere doeleinden. Dat betekent dat niet bij ieder signaal een hit/no hit-vraag kan worden gesteld aan de burgemeester over politiegegevens die hij heeft ontvangen.

Wel kan een signaal op zichzelf aanleiding zijn voor de burgemeester om informatie op te vragen bij de politie in het kader van zijn openbare orde-taak of om de politie op te dragen op te treden bij bepaalde verstoringen.

Deze geheimhoudingsplicht van de Wpg staat niet in de weg bij het delen van het gegeven dat de burgemeester een besluit heeft genomen op basis van politiegegevens binnen de gemeente. Het gegeven dat een bepaald besluit is genomen, is op zichzelf geen politiegegeven, nu dat gegeven niet wordt verwerkt in het kader van het uitvoeren van de politietaak (vgl. artikel 1, sub a, Wpg).

Lees de toelichting op de Wpg in bijlage 2 van het modelprotocol.

Drank- en Horecawet (DHW)

De DHW regelt de bevoegdheid om horecavergunningen te verlenen en daarop toezicht te houden. De DHW kent geen specifieke bepalingen omtrent geheimhouding of doelbinding. De ratio achter het bestrijden van ondermijning en achter de drank- en horecawetgeving ligt in zekere zin in elkaars verlengde, nu in beide gevallen wordt beoogd de leefbaarheid en goede zeden in een gemeente te bevorderen. Gelet daarop kunnen in aangewezen gevallen DHW-gegevens worden geraadpleegd om ondermijning te bestrijden.

Lees de toelichting op de DHW in bijlage 2 van het modelprotocol.

Huisvestingswet

Doelstelling van de Huisvestingswet 2014 is het bestrijden van nadelige effecten van schaarste aan woonruimte door in te grijpen in de verdeling van woonruimte en de samenstelling van de woonruimte. De Huisvestingswet 2014 kent geen specifieke geheimhoudingsbepaling. Gegevens mogen worden verwerkt voor zover aan het vereiste van doelbinding wordt voldaan. De regisseur ondermijning moet in het concrete geval afwegen of de bevoegdheden die de gemeente wil inzetten, dicht genoeg tegen de doelstellingen van de huisvestingsverordening aanliggen om het uitwisselen en verder gebruik van persoonsgegevens te rechtvaardigen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan bouw- en woningtoezicht.

Lees de toelichting op Huisvestingswet 2014 in bijlage 2 van het modelprotocol.

Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek (Wbmgp)

De Wbmgp heeft als doel de leefbaarheid in bepaalde buurten of wijken te vergroten door selectieve woningtoewijzing. Om dit doel te realiseren wordt onder andere rekening gehouden met de mate van criminaliteit. Op grond van de Wbmgp kunnen verscheidene gegevens worden verwerkt, waaronder politiegegevens over de aanvrager van een huisvestingsvergunning. Deze gegevens zijn gebonden aan een strikte wettelijke doelbinding en, waar het politiegegevens betreft, een strikte geheimhoudingsplicht. Gezien deze strikte doelbinding en geheimhoudingsplicht kunnen de gegevens die op grond van de Wbmgp zijn verzameld in de regel niet verder worden verwerkt voor de bestrijding van ondermijnende criminaliteit.

Lees de toelichting op de Wbmgp in bijlage 2 van het modelprotocol.

Woningwet

De Woningwet stelt regels voor het handhaven van bepaalde woningvoorschriften. Het gaat daarbij veelal om voorschriften voor gebouwen. De Woningwet heeft, behalve voor woningcorporaties over inkomensgegevens, geen specifieke bepalingen voor geheimhouding of doelbinding. De informatie die verwerkt wordt op grond van de Woningwet zou onder omstandigheden gebruikt kunnen worden voor de aanpak van ondermijning. Daarbij moet de vraag worden beantwoord of de bevoegdheid die de gemeente wil inzetten dicht genoeg aanligt tegen de doelstellingen van de Woningwet, te weten het voorkomen van gevaar voor de veiligheid en gezondheid van bewoners en omwonenden.

Lees de toelichting op de Woningwet in bijlage 2 van het modelprotocol.

Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Wet bibop)

De Wet Bibob biedt bestuursorganen de mogelijkheid de integriteit van partijen te beoordelen in het kader van vergunningen, ontheffingen, subsidies, (bepaalde) aanbestedingen en vastgoedtransacties, met als uiteindelijk doel de integriteit van het bestuursorgaan te beschermen. Een bestuursorgaan kan zelf onderzoek doen (het zogenoemde eigen huiswerk) en zo nodig advies vragen van het Landelijk Bureau Bibob.

Op gegevens die in het kader van de Wet Bibob verkregen zijn, zit een geheimhoudingsplicht. Iedereen die volgens de Wet Bibob de beschikking krijgt over gegevens, is verplicht tot geheimhouding. De partijen met wie wel gegevens mogen worden gedeeld, zijn beperkt opgesomd in artikel 28 lid 2 Wet Bibob. Daaruit volgt dat de gegevens die zijn verkregen in het kader van de Wet Bibob niet mogen worden gebruikt voor andere taken/doelen van de gemeente.

Medewerkers van gemeenten die belast zijn met de Wet Bibob toegang tot verschillende open, gesloten en interne bronnen over een betrokkene. Daarmee bestaat binnen gemeenten bij beslissingen over (de verlening van) vergunningen, ontheffingen, subsidies, (bepaalde) aanbestedingen en vastgoedtransacties de mogelijkheid om een grote verscheidenheid aan informatie te verzamelen over natuurlijke personen en rechtspersonen.

Lees de toelichting op de Wet Bibob in bijlage 2 van het modelprotocol.

Algemene wet inzake rijksbelastingen (AWR)

In de AWR zijn regels opgenomen voor het heffen van de rijksbelastingen. Deze regels zijn voor een deel ook van toepassing op het heffen van gemeentelijke belastingen. Daarnaast kan het college, voor zover hij bevoegd is tot het uitvoeren van inkomensafhankelijke regelingen, inkomensgegevens uit de basisregistratie inkomen ontvangen. De AWR kent een strikte geheimhoudingsplicht, die alleen in een beperkt aantal gevallen kan worden doorbroken.

Fiscale gegevens kunnen worden geraadpleegd voor de aanpak van ondermijnende criminaliteit, voor zover dat valt onder de situaties die in de Uitvoeringsregeling AWR omschreven zijn of als het gaat om gemeentelijke belastinggegevens. Voor de inkomensgegevens uit de basisregistratie ‘Inkomen’ geldt nog een specifieke doelbindingsbepaling. Het college mag deze inkomensgegevens als afnemer uitsluitend gebruiken voor het uitoefenen van een verleende bevoegdheid op grond van een wettelijk voorschrift.

Lees de toelichting op de AWR in bijlage 2 van het modelprotocol.

Invorderingswet 1990 (Iw)

De Iw 1990 regelt de invorderingsbevoegdheden van de (gemeentelijke) ontvanger. De Iw 1990 kent een strikte geheimhoudingsplicht, die alleen in een beperkt aantal gevallen kan worden doorbroken. Gegevens die op grond van de Iw 1990 verkregen zijn, kunnen worden geraadpleegd voor de aanpak van ondermijnende criminaliteit, voor zover dat valt onder de gevallen die in de Uitvoeringsregeling AWR omschreven zijn of als een collegebesluit een reden geeft tot het doorbreken van de geheimhoudingsplicht voor gemeentelijke invorderingsgegevens.

Lees de toelichting op de Iw 1990 in bijlage 2 van het modelprotocol.

Wet basisregistratie personen (Wet Brp)

Gemeentelijke bestuursorganen hebben een ruime bevoegdheid – en soms zelfs een verplichting – om van brp-gegevens gebruik te maken voor zover dat noodzakelijk is voor de goede vervulling van hun taak. Bij de bestrijding van ondermijning (waarbij wordt aangeknoopt bij gemeentelijke wettelijke taken en bevoegdheden) is van een dergelijke publieke taak al snel sprake. Dat betekent dat voor het bestrijden van ondermijning Brp-gegevens kunnen worden geraadpleegd.

Lees de toelichting op de Wet brp in bijlage 2 van het modelprotocol.

Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo)

De Wabo, en ook het Besluit omgevingsrecht en de Regeling omgevingsrecht, regelen het samenvoegen van regels over de fysieke leefomgeving. Dit gaat onder meer om de regels over de toestemming om te slopen, te bouwen, op te richten of grond (in strijd met het bestemmingsplan) te gebruiken. De Wabo kent geen specifieke bepalingen over geheimhouding of doelbinding.

De ratio achter het bestrijden van ondermijning en achter de Wabo verschillen zoveel van elkaar, dat op voorhand lastig denkbaar is in welke gevallen het bestrijden van ondermijning verenigbaar is met het doel waarvoor gegevens op grond van de Wabo zijn verkregen. In specifieke gevallen kun je misschien tot een andere conclusie komen.

Lees de toelichting op de Wabo in bijlage 2 van het modelprotocol.

Participatiewet (Pw)

Het college is op grond van de Pw verantwoordelijk voor verschillende taken, waaronder het vaststellen van het recht op bijstand, het verlenen van individuele inkomenstoeslag en het verlenen van tijdelijke ontheffing van de arbeidsverplichting. Vanwege de geheimhoudingsbepaling van artikel 65 Pw zijn de mogelijkheden om Pw-gegevens voor het bestrijden van ondermijning op dit moment beperkt.

Er is binnen het huidige stelsel van de Pw pas sprake van een wettelijke grondslag voor het verstrekken van Pw-gegevens voor de aanpak van ondermijnende criminaliteit (en dus voor het verstrekken aan de aangewezen persoon uit het ondermijningsteam) als dat in de in artikel 67 lid 5 Pw bedoelde amvb wordt geregeld. Of als de betrokkene schriftelijk toestemming geeft voor het verstrekken van gegevens (artikel 65 lid 2 Pw) én de ontvanger (de aangewezen persoon uit het ondermijningsteam) bevoegd is deze gegevens te verkrijgen (artikel 65 lid 4 Pw).

Deze conclusie volgt (mede) uit de geheimhoudingsbepaling van artikel 65 Pw. Deze bepaling kleurt ook het doelbindingsbeginsel in. Het Landelijk Bureau Bibob kan in het kader van zijn adviestaak wel gegevens verwerken die het college in verband met de Pw verwerkt.

Lees de toelichting op de Pw in bijlage 2 van het modelprotocol.

Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo)

De Wmo 2015 regelt (onder meer) de gemeentelijke taak voor de maatschappelijke ondersteuning van haar inwoners op het gebied van zelfredzaamheid en participatie. In de Wmo 2015 is specifiek geregeld wie voor welke specifieke taken gegevens mag verzamelen en verstrekken. De Wmo 2015 kent geen bepaling om gegevens te verwerken voor het bestrijden van ondermijning.

Daar komt bij dat artikel 5.3.3 Wmo 2015 een geheimhoudingsplicht bevat. Alleen met toestemming van de betrokkene kunnen Wmo-gegevens worden gedeeld met anderen dan de betrokkene en de organisaties die Wmo-voorzieningen uitvoeren. In aanvulling daarop geldt voor de toezichthoudende ambtenaar een afgeleide geheimhoudingsplicht in voorkomende gevallen.

Mede gezien de strikte geheimhoudingsplicht van artikel 5.3.3 Wmo 2015 is naar onze mening geen sprake van een wettelijke grondslag voor het verstrekken van Wmo-gegevens voor de aanpak van ondermijning, tenzij sprake is van toestemming van de betrokkene. Hierbij is ook van belang dat de Wmo 2015 een strikt doelbindingsprincipe kent en het aanpakken van (ondermijnende) criminaliteit niet als een van de doelen wordt genoemd. Het voorgaande is alleen anders als sprake is van een uitzonderlijke omstandigheid, zoals onderzoek naar een zeer ernstig strafbaar feit.

Lees de toelichting op de WMO 2015 in bijlage 2 van het modelprotocol.

Jeugdwet (Jw)

Op grond van de Jw zijn gemeenten verantwoordelijk voor jeugdzorgtaken. De gegevens die in het kader van de verwijsindex worden verwerkt, kunnen niet aan de regisseur ondermijning worden verstrekt. Dat geldt ook voor gegevens uit het dossier van de jeugdhulpverlener, ‘gemeentelijke’ gegevens om de Jw uit te voeren en gegevens over het gemeentelijk jeugdwetbeleid, tenzij de betrokkene daarvoor toestemming geeft of als sprake is van de uitzonderlijke situatie van een conflict van plichten/zwaarwegend belang.

Lees de toelichting op de Jw in bijlage 2 van het modelprotocol.

Wet structuur uitvoeringsorganisatie werk en inkomen (Wet SUWI)

De Wet SUWI maakt het voor het college (onder meer) mogelijk om persoonsgegevens te verwerken. Dit mag voor het voorkomen en bestrijden van onrechtmatig gebruik van overheidsgelden en overheidsvoorzieningen bij sociale zekerheid en inkomensafhankelijke regelingen. Of bij het voorkomen en bestrijden van belasting- en premiefraude en het niet naleven van de arbeidswetten.

Hoewel het bestrijden van ondermijning in het verlengde kan liggen van het voorkomen en bestrijden van sociale zekerheidsfraude, lijken de strikte geheimhoudingsbepalingen en de strikte doelbinding van de Wet SUWI een belemmering te vormen. Persoonsgegevens die in het kader van de Wet SUWI door het college zijn verkregen, mogen niet uitgewisseld worden binnen gemeenten voor de aanpak van ondermijning.

Lees de toelichting op de Wet SUWI in bijlage 2 van het modelprotocol.

Overige ondermijningswetgeving

In de factsheet Ondermijningswegeving (pdf) van de Rijksoverheid voor professionals lees je de stand van zaken per 1 maart 2021 van ondermijningswetgeving.

Modelprotocol ondermijning