Het internet heeft bepaalde kenmerken waardoor online gedrag makkelijk ontspoort. Een persoon die op straat nooit een voorbijganger zou uitschelden, kan daar op Twitter geen moeite mee hebben.
Op verzoek van het WODC deed het Rathenau Instituut onderzoek naar schadelijk en immoreel gedrag online. Ze hielden interviews en voerden gesprekken met deskundigen uit beleid, wetenschap en praktijk, en deden een literatuurstudie van wetenschappelijke en journalistieke bronnen en beleidsstukken. Op basis hiervan en met de expertise uit eerder onderzoek van het Rathenau Instituut, introduceren ze een taxonomie waarin ze 22 fenomenen van online schadelijk en immoreel gedrag categoriseren: van online informatiemanipulatie tot haat en zelfbeschadiging.
Een deel van het gedrag dat ze in dit onderzoek bespreken is in strijd met bepaalde grondrechten en wetten, en daarmee onrechtmatig of strafbaar. Toch blijkt het voor internetgebruikers online een stuk lastiger om te beoordelen wanneer iets door de beugel kan. De online omgeving is niet de facto wettelozer of grenzelozer dan de offline wereld, maar wordt wel sneller zo ervaren.
Uit het onderzoek blijkt dat alle internetgebruikers in Nederland vroeg of laat te maken kunnen krijgen met schadelijk en immoreel gedrag online. Burgers zijn op het internet onvoldoende beschermd; online komen hun grondrechten in het geding. Lange tijd leek het internet een domein van zelfregulering en zelfredzaamheid in de samenleving. Maar om schadelijk en immoreel gedrag tegen te gaan, is volgens het Rathenau Instituut een actieve overheid nodig. Een overheid die niet alleen reageert wanneer gedrag al is ontspoord, maar die ook proactief ingrijpt in de online omgeving, zodat schade wordt voorkomen en grondrechten van burgers worden beschermd. Ze presenteren een strategische agenda waarmee de overheid, in samenwerking met bedrijven, maatschappelijke organisaties en burgers, grip kan krijgen op online schadelijk en immoreel gedrag.
Het Rathenau Instituut doet al 35 jaar onderzoek naar de impact van technologie op de samenleving. Met dit rapport wil het Rathenau Instituut bijdragen aan de maatschappelijke dialoog over welk gedrag online wenselijk en toelaatbaar is.