Weinig slachtoffers arbeidsuitbuiting in beeld bij inspectie
Meer inspecteurs bij de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en extra geld hebben de afgelopen jaren niet geleid tot een effectieve bestrijding van arbeidsuitbuiting. Slechts een handjevol van de meer dan 300 meldingen leidde tot een veroordeling van de dader(s). Dit blijkt uit een rapport van de Algemene Rekenkamer.
In 4 jaar kreeg de Inspectie SZW in totaal 331 meldingen van arbeidsuitbuiting van gemeenten, de politie en SZW-inspecteurs. Een fractie daarvan leidde tot opsporingsonderzoek. Het ging om slechts 4% van de meldingen van arbeidsuitbuiting. In 2016 was dit nog 27%.
De inspectie stelt veel meldingen niet strafrechtelijk op te kunnen pakken, omdat niet aan alle elementen van het wetsartikel mensenhandel wordt voldaan. Dwang en uitbuiting zijn volgens de inspectie vaak moeilijk voor de rechter te bewijzen, schijnconstructies lastig te ontrafelen.
Lage boetes bij overtredingen werkgevers
Van de 49 zaken die rechercheurs van de inspectie uitzochten in 2016-2019 zijn er 18 afgerond en ingediend bij het Openbaar Ministeri (OM). Daarvan heeft het OM een beperkt aantal zaken afgedaan. Rechters hebben in een handvol gevallen vonnis gesproken.
Sinds 2017 zet de inspectie meer in op de bestuursrechtelijke aanpak, waarbij werkgevers (waaronder uitzendbureaus) die ernstige en meervoudig overtredingen van arbeidswetten begaan beboet worden. Deze boetes zijn zo laag dat ze nauwelijks afschrikkende werking hebben. Meervoudige boetes worden relatief weinig uitgedeeld.
Nauwelijks hulp slachtoffers arbeidsuitbuiting
Bovendien biedt de inspectie bij deze aanpak slachtoffers van uitbuiting nauwelijks hulp en bescherming. Slachtoffers werken daarom lang niet altijd mee aan een onderzoek, omdat ze riskeren dat zij hun werk, tijdelijke woonplek en/of zorgverzekering kwijtraken. Onder de slachtoffers bevinden zich veel arbeidsmigranten die onder andere voor een tijdelijke woonplek afhankelijk zijn van dezelfde werkgever.
De betrokken ministeries van Justitie en Veiligheid en SZW werken al een paar jaar samen om wet- en regelgeving te verbeteren, maar dat heeft nog niet tot zichtbare resultaten geleid. Ook registreert de inspectie niet alle slachtoffers waardoor vele van de naar schattingen duizenden slachtoffers van arbeidsuitbuiting in Nederland uit beeld blijven.
Aanbevelingen voor aanpak mensenhandel
De Algemene Rekenkamer beveelt de minister van SZW aan om in overleg met de minister van Justitie en Veiligheid bestaande instrumenten te verbeteren. Zo moeten inspecteurs meer daders kunnen stoppen en slachtoffers meer hulp, bescherming en ondersteuning kunnen geven.
Verder moet de inspectie de minister van SZW betere informatie leveren, zodat deze het parlement kan inlichten wat de aanpak van de inspectie oplevert. De minister van SZW neemt alle aanbevelingen van de Rekenkamer over. De minister vindt het aanpassen van het strafrecht wenselijk en mogelijk.
Om arbeidsuitbuiting aan te pakken heeft het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid de mogelijkheden hiervoor op een rij gezet in de handreiking ‘Integrale aanpak arbeidsuitbuiting’. De handreiking staat uitvoerig stil bij de juridische mogelijkheden. Aan de hand van praktijkvoorbeelden biedt het document verschillende handvatten voor samenwerking in de praktijk.